TRA PIACERI E GUADAGNI: "ERBA SANTA" DALL\u27USO ALL\u27ABUSO Contributo alla storia del tabacco nell\u27Istria del Settecento

Il tabacco aveva già dietro di sé una lunga "preistoria" non scritta e una storia documentata, quando nel secolo XVHT cominciò a fare la sua apparizione come merce di contrabbando sulle navi che navigavano alla volta di Trieste, Venezia e Fiume. Fu allora che fecero la loro comparsa i primi tentativi di coltivare questa pianta sul suolo dell \u27 !stria. Ai Cinque Savj alla mercanzia spettava il controllo anche dell\u27importazione e della produzione di tabacco nell\u27 !stria veneta, riuscendo così ad incamerare nelle casse statali gran parte dei loro introiti. Dalle fonti d\u27archivio si evince che i buoni affari e guadagni derivanti dal controllo del tabacco di epoca veneta vennero sfruttati successivamente anche dalle amministrazioni francese e austriaca.Duhan je iza sebe veé imao dugu i bogatu nenapisanu "prapovijest" i dokumentiranu povijest kada se u 18. st. u veéim koliCinama poceo pojavljivati kao krijumcarski teret na brodovima koji su plovili prema Trstu, Veneciji i Rijeci i zaustavljali se na istarskim obalama, odnosno kada su se pojavili prvi pokusaji sadnje te biljke na tlu Istre. Povijest duhana u lstri najuze je povezana s fiskalnom politikom Venecije: sredisnja je vlast nastojala sprijeciti odljev kapitala u privatne ruke, jer su prihodi od duhana - vrlo trazenog artikla u svim slojevima stanovnistva - predstavljali vaznu stavku ddavnih prihoda. Ne zacuduje, stoga, cinjenica da su "Cinque Savj alla mercanzia" - jedna od najvaznijih magistratura mletacke vlade preuzeli nadzor nad uvozom ( djelomicno i proizvodnjom) duhana u istarskome mletackome posjedu i nizom prohibicijskih mjera glavninu prihoda uspjeli skrenuti u ddavni fisk. Najopsdniji fond dokumentacijske grade o trgovini duhanom - upuéen iz mletackoga dijela Istre ovoj sredisnjoj ustanovi - predstavljaju izvjesca podzakupnika poreza iz godine 1778.-1779. U njima se donose podaci o otvorenome krsenju propisa u Istri, napose u manjim mjestima kao sto su Rabac (luka Labina), pristaniste Pisak (u feudu Barban-Rakalj, plemicke kuée Loredan), Bastija (luka na Mimi), "karigador" (ukrcavaliste drva) kod Funtane (na feudu grofova Borisi) i druga skorovita mjesta na morskoj obali. Kao glavni krijumcari i preprodavaci "neraskuzenih" duhanskih listova spominju se Bokelji sa svojim "tartanicama", a n a pose posjednici "bracera" iz Rovinja. Spominju se glavna mjesta u unutrasnjosti poluotoka preko kojih se racvaju duhanski krijumcarski putovi: Savicenta, Vizinada i Kastelir (u posjedu grofova Grimani), Zavrsje i Kostanjica (na feudalnom imanju obitelji Contarini i Zaffo ). Ipak je kao glavno krijumcarsko gnjiezdo oznacen Rovinj, grad "koji ne uziva nikakve povlastice"\u27 no zbog zivota prometa i krijumcarske trgovine, gospodarski napreduje i dobro je napucen. Upozorava se takoder i na uzgajanje duhana u Istri i njegovu nezakonitu prodaju, sto takoder pridonosi smanjivanju prihoda od zakupa duhanske daée. Unatoc propisima protiv neregularnih poslova duhanom, oni su i dalje izmicali nadzoru sredisnje vlasti. Velike svote novca odlijevale su se u privatne ruke. Mnogobrojni arhivski podaci svjedoce da su dobro uhodane i probitacne poslove s duhanom, ostvarene u doba Mletacke Republike, preuzele i iskoristile njezine nasljednice - prva austrijska, francuska, i druga austrijska uprava (sve do godine 1918.)